Mucitlik Ciddiyet İster
Mucitliğin 50'den fazla tarifi olduğu söylenir. Mesela bazılarına göre
mucitlik, hayal gücüne dayalı bir kabiliyettir. Bu kabiliyeti gelişmiş bir
kimse, daha önce mevcut olmayan bir şeyin imajını zihninde şekillendirir. Eğer
bu bir telifse, hafızasına ve mevcut tecrübelerine dayana rak sentezlediği
imajlarla yeni ifadelere ulaşır, yani yazıda mucitliği yakalar (Daniels-McGhee
ve Davis, 1994: 151).
Mucitlik için belli bir hazırlık devresi gereklidir. Her insan belli bir
konuda mucit olabilir, yeterki buna hazır olsun. Gerçekten de insan ancak
görmeye hazır olduğu eyleri görebilir, öğrenmeye hazır olduğu şeyleri
öğrenebilir ve icat etmeye hazır olduğu şeyleri icat edebilir. Gerek maddi
gerekse manevi his ve latifelerimize ait kanallar açık olmadan uyarıları,
malumatı, ip uçlarını ve verileri almamız mümkün değildir. Yeni mesajları
alabilenler, yeni imajlar oluşturabilirler.
Bu hazırlık safhasında "tecessüs" büyük bir rol oynar. Ancak
mütecessis insanlar, başkalarının dikkat etmediği şeylere dikkat ederler,
başkalarının farketmediği şeyleri farkederler. Muğlak görünen fenomenlere
tolerans ve sabırla yaklaşırlar. Bütün hislerini aktif hale getirerek nesneleri
ve olguları, yepyeni tecrübelerle yeniden inşa ederler. Yeni mesajları kaydederler.
Kısacası sıradışı bir hassasiyet taşırlar (O'neill ve Shallcross, 1994: 78).
Bediüzzaman Hazret leri bu "hazırlık", "açıklık",
"tecessüs" ve "hüşyar olma" kavramlarına dikkat çekerken
hayalattan tecerrüd etmeyi, külliyetle o hususi fenomene dalmayı, latifelerle
ona karşı te veccüh etmeyi vaya kalbin gözüyle, ruhun nazarıyla ona mukabil
durup, gözü ona tevcih edip beklemeyi tavsiye eder (Nursi, 1988: 167).
Mucitlik için hem mefhumlara hakim olmak hem de mevcut malumatı stratejik
bir şekilde kullanmasını öğrenmek gereklidir. Bilmesini bilen, anlamasını
anlayan, keşfetmesini keşfeden bir insan icatlara yaklaşmıştır.
"Meta-kognitif" kabiliyetler olarak tanımlanan ve tefekkürü şuurlu
bir şekilde yönlendirerek etkili malumat yardımıyla orijinal fikirler üreten bu
istidatlar mucitliğin şartlarından biridir (Alexander vd., 1994: 90). Öte
yandan akıcılık, detaylara inip ince işlemler gerçekleştirme, esneklik ve
özgünlük de mucitliği tezahür ettiren kabiliyetler arasındadır (Guilford, 1959,
1967). Mesela öğrencilere yarım kalmış bir hikaye vererek onlardan bunu
tamamlamalarını istemek, bu tür kabiliyetlerin tesbiti için güzel bir yoldur.
Ortaya çıkan eserler, insicam açısından ne kadar akıcı, mana yönünden ne kadar
ince işlenmiş, alternatif kurgu bakımından ne kadar esnek ve yorum açısından ne
kadar açık ve özgün ise, o öğrencilerin o kadar çok mucitliğe sahip oldukları
söylenebilir. Ancak mucitlik, beyinden ziyade ruhun bir fonksiyonu olduğu için,
tam olarak tarif edilmesi çok güçtür. (Benzer bir güçlük zeka için de
geçerlidir). Ortaya çıkan eserlere göre farklı yorumlar yapıldığı için, farklı
tariflerin yapılmasını yadırgamamak gerekir (Loehle, 1994: 248).
Mucitliği geliştiren bir vesile de dile olan hakimiyettir. Bir nesne veya
hadiseyi olabildiğince detaylı tasvir edebilen bir insan, daha önce tespit
edilemeyen unsurları farkedebilir. Bu ayrıntılı tasvir için de yeni bir dile,
yani muhtevası geniş, çağrışımları zengin kavramlara ve terimlere ihtiyaç
vardır. Yeni kavramlarla yeni tasvirler yapan, detayları tetkik ederken genel
ilişkileri de göz ardı etmeyenler icatlara ulaşabilirler. Mevcut tecrübelere,
"taze" yorumlar ancak bu şekilde getirilebilir. Ülfet perdesi ancak
bu yeni dille yırtılabilir (Ebert, 1994: 277).
Mucitlikle alakalı önemli bir husus da icatların birer tesadüf eseri olarak
ortaya çıkmamasıdır. Zannedildiğinin aksine bir icat, "hazır" bir
zihinle tesadüfi bir hadisenin etkileşiminden tezahür etmez. İngilizce'de
"beklenmedik şeyleri bulma şansı veya icatlara kazaen ulaşma kabiliyeti"
anlamında "serendipity" diye bir kelime vardır. Bu kelime,
Batılılar'ın mucitliğe bakış felsefelerini özetlemektedir. Halbuki hazır bir
ruh, sebeplere riayet ettiği için, kendisi farkında olmasa bile bir tür duada
bulunmaktadır. Zamanı geldiyse, bu duası kabul edilir. Cehalet ve aczine binaen
ilhama mazhar olur. Yani çevresindeki nesne ve hadiselere daha dikkatli
baktırılır ve icatlar ihsan edilir. Penisilin, x-ışınları gibi icatlar hep
böyle bir duanın eseridir, tesadüfün değil (Krş. De Chumaceiro ve Yaber, 1994:
254).
Özetle hepimizin içinde bir mucitlik tohumu saklıdır. Önemli olan bu tohumu
keşfedip onun yeşermesi için gayret etmektir. Tohum çatladıktan sonra,
"faydalı" eserler verilmezse, mucitliğin de bir manası yoktur. Ulvi
maksatlar için kullanılmayan bir mucitlik, afettir.
Kaynaklar:
Alexander, P. A. vd. (1994). "Young Children's Creative
Solutions to Realistic and Fanciful Story Problems". The Journal of
Creative Behaviour. c. 28, s. 2.
Daniels-McGhee, S. ve G. A. Davis (1994). "The Imagery-Creativity
Connection". The Journal of Creative Behaviour. c. 28, s. 3.
De Chumaceiro, C. L. D. ve G. E. Yaber (1994). "Rosenman's ‘Serendipity
and Scientific Discovery' Revised: Toward Defining Types of Chance
Events". The Journal of Creative Behaviour. c. 28, s. 4.
Ebert, E. S. (1994). "The Cognitive Spiral: Creative Thinking and
Cognitive Processing". The Journal of Creative Behaviour. c. 28, s.
4.
Guildford, J. P. (1959). "The Three Faces of Intellect". American
Psychologist. 14, 469-79.
Guilford, J. P. (1967). The Nature of Human Intelligence. New York:
McGraw-Hill.
Loehle, C. (1994). "Discovery as a Process". The Journal of
Creative Behaviour. c. 28, s. 4.
Nursi, Said (1988). Mesnevi-i Nuriye. Istanbul: Envar Neşriyat.
O'Neill, S. ve D. Shallcross (1994). "Sensational Thinking: A
Teaching/Learning Model for Creativity". The Journal of Creative
Behaviour. c. 28, s. 2.
Konu: Mucitlik Ciddiyet İster 
Paz Tem. 20, 2008 10:05 pm
