AMASYA GENELGESİ(*)
(21-22 Haziran 1919)
M. Kemal Paşa çalışmaların bir program şekline
getirilmesi gereğini görerek Rauf Bey ile Ali Fuat Paşa'yı Amasya'ya davet
etti. Refet Bey ise daha önce geldi. Rauf Bey ile Ali Fuat Paşa 19 Haziran'da
Amasya'ya geldiler. Amasya'da buluşan dört subay, M. Kemal Paşa tarafından 18
Haziran'da hazırlanmış, hatta Trakya'ya bildirilmiş bulunan metin üzerinde
çalıştılar. Refet Bey imzalamakta biraz duraksama gösterdiyse de Ali Fuat
Paşa'nın kendisini ikna etmesi üzerine imzaladı. Böylece dört bu subayın imzası
ve Konya'da bulunan Ordu Müfettişi Cemal Paşa ile Erzurum'da Kazım Karabekir
Paşa'nın da onaylamasından sonra bu genelge 21-22 Haziran 1919 tarihinde
ilgililere duyuruldu. Yeni Türk Devleti'nin kuruluşu yolunda ilk önemli adım
olan ve Ali Fuat Paşa'nın "Kutsal İttifak" dediği bu genelgenin
başlıca noktaları şöyleydi:
1- Yurdun bütünlüğü, ulusun bağımsızlığı
tehlikededir.
2- İstanbul'daki hükümet, üzerine aldığı sorumluluğun
gereklerini yerine getirememektedir. Bu durum ulusumuzu yok olmuş gibi
gösteriyor.
3- Ulusun bağımsızlığını yine ulusun azim ve kararı
kurtaracaktır.
4- Ulusun durumunu ve davranışını gözönünde tutmak ve
haklarını dile getirip bütün dünyaya duyurmak için her türlü etkiden ve
denetimden kurtulmuş ulusal bir kurulun varlığı çok gereklidir.
5- Anadolu'nun her yönden en giivenli yeri olan Sivas'ta
ulusal bir kongrenin tezelden toplanması kararlaştırılmıştır.
6- Bunun için bütün illerin her sancağından, halkın
güvenini kazanmış üç delegenin olabildiğince çabuk yetişmek üzere hemen yola
çıkarılması gerekmektedir.
7- Herhangi bir kötü durumla karşılaşılabileceği
düşünülerek bu iş, ulusal bir sır gibi tutulmalı ve delegeler gereken yerlere
kimliklerini gizlirerek gelmelidirler.
8- Doğu illeri adına 10 Temmuz'da bir kurultay
toplanacaktır. O güne kadar öteki il delegeleri de Sivas'a ulaşabilirlerse
Erzurum Kongresi'nin üyeleri de Sivas'ta yapılacak genel toplantıya katılmak
üzere yola çıkarlar.
Amasya Genelgesi Türk Ulusu'nu, ulusal
bağımsızlık ve ulusal egemenlik savaşına çağıran bir ulusal uyanış alarmı
idi. Türk Ulusu'nun bu çağrıya uymasının gerekçesi ve kurtuluş için uygulanacak
programı ve amacı belirleyen bir bildiriydi. İlk bakışta dört subayın
başkaldırması şeklinde görülen bu genelge, içerdiği hükümler yönünden gerçek
bir savaşın, yani "Ulusal Mücadele" nin fikrini ortaya koyuyordu.
Vatanın bütünlüğünün tehlikede olduğu ve ulusun yok kabul edildiği
belirtiliyor, bu durum karşısında ise ulusun bağımsızlığının yine ulusun azim
ve kararı ile kurtulacağı açıklanıyordu. Ancak ulusun iradesinin ortaya
çıkarılabilmesi için bir "Ulusal" kurulun varlığının gerektiği, bunun
için de Anadolu'nun en güvenli yeri olan Sivas'ta ulusal bir kongrenin en kısa
zamanda toplanması ve bunun ulusal bir sır gibi saklanması isteniyordu. Ulusun
azim ve kararı ile Anadolu'da Padişah iradesinin yerine yeni bir iradenin
geçmesini hazırlayacak olan bu bildiri, M. Kemal Paşa'nın "Ulusu ve orduyu
durumdan haberdar etmek ve Osmanlı Padişahı ve müslümanların Halifesi'ne karşı
isyan ettirmek" düşüncesinin uygulamaya konması idi. Bu bakımdan Amasya
Genelgesi bir devrim bildirgesi idi.Her ne kadar Padişah doğrudan hedef
alınmamış ise de, Anadolu'da M. Kemal Paşa'nın liderliğinde oluşan ve
örgütlenen ulusal irade, yüz yılların dini ve geleneksel Osmanlı iradesini
yıkıyordu. Bir yandan düşman işgaline karşı başlayan bu örgütleniş, diğer
yönden ulusal egemenliği sağlamak için Padişah ve onun temsil ettiği değerlere
karşı da yapılıyordu. Bu nedenle "Ulusal Bağımsızlık" ve "Ulusal
Egemenlik" iç içe birbiriyle bütünleşmiş bir şekilde başlıyordu.
Amasya Genelgesi Anadolu'daki bütün sivil ve
askeri makamlara bildirildi. Bundan ayrı olarak M. Kemal Paşa İstanbul'da
bulunan bazı önemli kişilere bu bildiri ile birlikte birer mektup yollayarak,
yalnız mitingler ve gösterilerle büyük amaçların gerçekleştirilemeyeceğini,
ancak ulusun bağrından doğan güce dayanılırsa kurtuluşun sağlanabileceğini,
zararlı propagandaların durdurulması gerektiğini ve artık "İstanbul
Anadolu'ya egemen değil, bağlı olmak zorunda" olduğunu belirtti.
Amasya Genelgesi'nin gizli tutulması istenmekle
beraber, bunun gizli kalması mümkün değildi. Ülkenin her yerinde Sivas'da
yapılacak kongreye gönderilecek üyeler seçilmeye başlandı. Anadolu'daki bu
gelişmeler işgal kuvvetlerini endişeye düşürdü. İstanbul Hükümeti'ne baskı
yaparak M. Kemal Paşa'nın İstanbul'a getirilmesini istediler. Zaten Padişah ve
Hükümet de bu gelişmelerden hoşnut değildi. 22 Haziran 1919'da Hükümet M.
Kemal'in görevinden azli için karar çıkarttı ve 23 Haziran'da bu kararı bütün
vilayetlere bildirdi. İstanbul Hükümeti M.Kemal Paşa'nın görevinden alındığını
bildirip, emirlerinin dinlenmemesini isterken Harbiye Nezareti de O'nun yerine
Üçüncü Ordu Müfettişliği'ne Kazım Karabekir Paşa'yı atamaya çalıştı, fakat
Karabekir bunu kabul etmedi. M. Kemal Paşa bu sırada Amasya'dan ayrılmış
bulunuyordu. İçişleri Bakanı Ali Kemal Bey'in bu girişimleri başarısızla
sonuçlandı. M. Kemal Paşa'nın emirleri uygulanıyor, İstanbul ise çaresiz
kalıyordu.
*Ergün AYBARS, Türkiye Cumhuriyeti Tarihi 1, Ege Ün.
Basımevi, 1986, ss. 163-165
Konu: amasya genelgesi 
Çarş. Tem. 16, 2008 4:31 pm
